Vrouwelijke conditioneringen

De Wijze Vrouwen Cirkel is tijdloos en niet meer alleen aan de plaats gebonden waar we fysiek bij elkaar komen. De vrouwen van het eerste uur zijn bijna allemaal overleden en wanneer we ze aanroepen is hun aanwezigheid voelbaar. Vooral voor mij, want zij waren mijn mentoren en stonden aan de basis.
“Groeien gaat langzaam” sprak een van deze wijze vrouwen in de cirkel tot mij, toen ik weer eens te ongeduldig was over mijn eigen ontwikkelingsproces. En dat is maar goed ook, want de tegenkrachten in deze patriarchale samenleving, zijn niet misselijk.  Het zijn ook onze verinnerlijkte vrouwelijke conditioneringen die ons kunnen beperken in denken, ervaren en handelen. 

Celebrating Durga* 

Waarschuwing! Dit artikel kan schadelijk zijn voor je identiteit. Met het publiceren van dit stuk heb ik geen vriendinnen gemaakt omdat ik als een echte Durga de vinger op de zere plek, onze schaduwkant, onze collectieve blinde vlekken leg.
Welke zijn de vrouwelijke conditioneringen die onze kracht, onze daadkracht, saboteren? Hiervoor gaan wij een paar eeuwen terug, naar de tijd van de inquisitie. De tijd waarin de kerkvaders alle vrouwen die maar enigszins hun eigen weg bewandelden tot de brandstapel veroordeelden. In ons collectief onderbewuste is de angst voor de dood(straf) verankerd. Houd je gedeisd! is de boodschap. In de loop der tijd werd haar maatschappelijke taak de reproductie van arbeidskracht, dat is de verzorging van man (broer,  vader, oom, neef) en kind  (lees: zoon). Omdat zij fysiek afhankelijk is gemaakt van haar echtgenoot kan zij het zich niet kan permitteren om direct te zijn. Zij kan haar huwelijk (relatie met de kostwinner) niet in de waagschaal stellen, want geen echtgenoot, is geen eten is geen leven.  Haar enige middel om iets te bereiken is manipulatie van gevoelens, daarbij gebruik makend van haar seksuele macht.

Zij heeft de beschikking over een groot arsenaal van manieren om haar omgeving naar haar hand te zetten, dan wel emotioneel aan haar te binden. Hoe doet zij dat? Door te spiegelen. Constant checken: wat is het wat hij graag wil zien/horen en hoe kan ik daarop in spelen? Zij ontwikkelt de gave om naadloos in te spelen op wat ze denkt dat de ander wil/behoeft.

Iedere vrouw is zich bewust van haar fysieke kwetsbaarheid. Meisjes worden al vroeg gewaarschuwd voor jongens! Zij leert hoe onveilig het leven is. Er is altijd en overal gevaar! Omdat de vrouw in haar overleving afhankelijk is gemaakt van een echtgenoot, die haar beschermt tegen de gevaren van de buitenwereld, leert zij hoe zij het beste een goede partner kan vinden en houden. “Val niet op” en “Heb geen uitgesproken mening”.  Een “bevallige” vrouw ligt goed in de markt. Ook “kindvrouwtjes” doen het goed. Die geven de man het gevoel sterk te zijn. Een vrouw laat zich versieren, letterlijk en figuurlijk. Zo hebben wij onze eigen kracht en levensruimte ingeleverd.

Dit lijkt een groteske voorstelling van zaken. Maar verkrachting binnen het huwelijk is nog steeds niet strafbaar, om maar een voorbeeld te noemen. Jawel, dankzij de eerste en tweede feministische golf zijn wij in Nederland en andere westerse landen, een goed eind op weg. Wij hebben een grotere bewegingsvrijheid en vrouwen kunnen actief aan het maatschappelijk leven meedoen. Echter, we leven nog steeds in een wereld waar voornamelijk mannen verdelen en heersen. In de niet westerse landen zijn de vrouwen er nog veel slechter aan toe. De vrouwelijke waardigheid wordt er op alle fronten aangetast: het verminken van vrouwelijke geslachtsorganen, systematische verkrachtingen in oorlogsgebieden, porno, de seksuele exploitatie van vrouwen, handel in vrouwen en kinderen, het systeem van bruidsschatten, in sommige landen wordt alleen de vrouw gestraft die het slachtoffer van de verkrachting is. In onze westerse wereld worden veel verkrachtingen en gevallen van mishandeling niet aan gegeven, omdat de vrouw zo geïntimideerd is dat zij denkt dat zij de mishandeling zelf uitgelokt heeft.

Ieder van ons heeft de handen vol aan het bewust worden en neutraliseren van de van generatie op generatie overgedragen verinnerlijkte tendensen, de normen en waarden, de gedragsregels en strategieën, die ons innerlijk saboteren. Iedere vrouw, of ze wil of niet,  representeert op welke manier dan ook het collectief en haar erfenis. Ieder van ons zal in zichzelf moeten ontdekken welke mechanismen in haar leven. Wil zij vrij staan en volledige beschikking krijgen over haar erfrecht. Dat is volle kracht van leven: autonoom denken, voelen en handelen.   

Omdat wij de afgelopen dertig jaar een sterker zelfbewustzijn hebben ontwikkeld, mede als gevolg van de plaats die wij in de wereld veroverd hebben, zoals o.a. zeggenschap in de politieke wereld en in de beroepswereld, in onze studiemogelijkheden en in onze relaties en wijze van samenleven, zullen we om onze oerkracht te vinden diep in onszelf moeten gaan om de saboterende mechanismen op te sporen. Want de conditioneringen functioneren nog steeds, nu  op een subtieler niveau. Als wij stil worden en luisteren, kunnen wij de verbinding met onze ware natuur herstellen. De saboteurs hebben zich in ons onderbewuste genesteld en willen niet aan het licht komen. Overlevings-mechanismen zijn gebaseerd op doodsangst.

In de stilte van het niet-doen, het niet-praten, het niet-handelen, niet reageren, wordt de ruis in ons bewustzijn zichtbaar. En dat is de angst! De angst voor controleverlies over onze fysieke veiligheid. Frustratie en de onmacht, want wij bestaan immers alleen door de ogen van de ander! Dit alles ligt in ons onderbewuste, want wij hebben niet zoals mannen automatisch een plaats in de wereld, bij de gratie van het simpele feit dat ze man zijn. Integendeel. 

Als we de van zichzelf bewuste controle loslaten, en proberen te ontspannen in zijn, niet te doen, maar bewust niet-doen, niet-reageren, komen we innerlijk op gevaarlijk terrein. In het onderbewuste gaan alle bellen rinkelen. Alarm! Levensgevaar! Gelukkig  kunnen wij nu voor onszelf zorgen. Het gaat er nu om: kunnen wij onszelf verdragen? Kunnen we de alarmbel laten rinkelen zonder te reageren? Stil te blijven in het centrum van de cycloon? De strijd is op een hoger plan gekomen, op een subtieler niveau. Als wij ons niet meer laten regeren door onze vanuit het onderbewuste gestuurde automatische reacties, zoals die behoefte aan veiligheid, dan zijn wij vrij.

Culturele conditioneringen

In deze tijd van ‘welzijn en geluk’, waarin individuele vrijheid zich voornamelijk uit in massale overconsumptie, hebben wij met nog een aantal hardnekkige conditioneringen te maken. Het ego van de Nederlander heeft een aantal kenmerken die ertoe dienen om de status-quo te handhaven. Gebrek aan passie: “doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg”. Deze houding veroorzaakt wat we noemen de terreur van de middenmaat. Ieder die anders wil, wordt gewantrouwd. Wij zijn betweters, heffen al gauw het vingertje naar anderen. Individualisme viert hoogtij: ‘Ik doe het nou eenmaal op mijn manier “. Er wordt niet gauw iets van een ander aangenomen. Durven vertrouwen is  bepaald niet gemakkelijk voor ons.

Als gevolg van de welvaart en cultuur van materialisme ligt de depressie als één van de belangrijkste volksziekten op de loer. Gebrek aan zingeving veroorzaakt depressie. Wij tobben wat af! Daarbij zijn wij gemarineerd in het calvinisme. Een duidelijke afwijkende positie innemen wordt al snel veroordeeld, omdat het als een bedreiging van de status quo wordt beleefd. 
Zelfs het organiseren en bijwonen van vrouwen cirkels was twintig jaar geleden nog een beetje vreemd. Hoe vriendelijk ook bedoeld werden we zelfs nog vijftien jaar geleden met heksen vergeleken. Zie artikel Gelderlander

In de Nederlandse welvarende verzorgingsmaatschappij is onze comfortzone groot. Al gauw voelen wij ons bedreigd in onze bestaanszekerheid. Veranderen, het  loslaten van de bestaande, goed doorwrochte levens filosofieën is bedreigend. Wij zijn goede denkers en actieve zoekers. Maar wij zoeken vooral naar de legitimatie van ons lijden en vervolgens zoeken we verlossing van angst en frustratie. Wij werken aan onszelf, maar wij veranderen niet. Zelfontplooiing wordt verward met het begrip spirituele transformatie. Bij het eerst gaat het om zelfverbetering en bij het tweede om radicale verandering. Zelfontplooiing helpt mensen zich adequaat aan te passen in de huidige wereld. Spirituele transformatie heeft tot gevolg dat iemand zich onvermoeibaar inzet voor de transformatie van de huidige menselijke conditie. 

Personal power versus innerlijke kracht

Wij vrouwen zijn in de loop der eeuwen heel subtiel geworden in de wijze waarop wij ons beschermen. Zo heeft er zich een mechanisme ontwikkeld dat we met een groot woord ook wel ‘agressieve disinteresse’ noemen. Wat houdt dit in? Op momenten dat ik mij in mijn bestaanszekerheid bedreigd voel, dan trek ik mij terug in mijzelf. Ik bescherm mijn kwetsbaarheid door mij terug te trekken in een zgn. psychische schuilplaats, waar ik onkwetsbaar ben. Het is eigenlijk meer dan zich psychisch terugtrekken, het is het optrekken van een muur. De mate waarin de emotionele kwetsbaarheid wordt ervaren tast de bestaanszekerheid aan, en slaat dus al snel om in overlevingsangst. De reactie op overlevingsangst is verdediging, terugtrekking.  De kwaliteiten die wij vrouwen sterk  ontwikkeld hebben is dit beschermen en zorgen voor veiligheid. Tenslotte zorgen wij voor het voortbestaan van het ras! Dit zijn geen kwaliteiten die verandering en transformatie bevorderen. Integendeel. Onze beste kwaliteiten zijn nu onze grootste belemmeringen. De behoefte aan veiligheid stuurt ons vanuit de diepte in het onderbewuste, het is een instinct geworden. Bijna oncontroleerbaar. Dit komt aan het licht op het moment dat we het onbekende in gaan, als we gaan krabben aan onze grenzen en zekerheden.

Uitingsvormen van agressieve disinteresse: persoonlijk maken “dit is iets van jou”, ontkennen, “zo ver ben ik nog niet”, ontkennen, verzwijgen, weglopen, ”je maakt het te groot”, in de aanval gaan, verongelijkt raken, zich persoonlijk aangevallen voelen. “Zo ben ik nu eenmaal, dat is mijn karakter” Interesse verdwijnt. Het gesprek afbreken wanneer het onderwerp te dichtbij komt, wanneer onzekerheid toeslaat. Wanneer het tot mij doordringt dat het over mij gaat. Ik trek mij terug in een gebied in mijzelf waar ik veilig ben. Een plaats in mijzelf waar de wereld niet meer bij kan komen. Onkwetsbaar en onbereikbaar voor de ander. Het is heel moeilijk om hier bij te komen omdat het bijna instinctief is geworden. Het mechanisme is een zelf-genererend vermogen. Het gaat af voordat je het in de gaten hebt.  Als het niet goed voelt, sluit ik mij af. “Dit voelt  niet goed”.

Wij laten ons, vaak zonder dat wij het willen,  intimideren door angst. Wij onderzoeken de angst niet, we gaan meteen in de reactie. Of we pamperen de angst, en “werken aan onszelf”. We gaan helemaal in het verhaal, we nemen de gedachten en gevoelens voor waar aan. In plaats van te onderzoeken hoe waar die gedachten en gevoelens eigenlijk zijn. Waar zijn ze op gebaseerd?

Waarom alleen vrouwen in de cirkel? Wordt nog steeds gevraagd.
Omdat vrouwen al eeuwenlang een andere positie hebben in de samenleving, is onze gevoel- en denkwereld anders dan die van mannen. In ieder geval in de vorm waarin wij ons uiten. daarom is het effectief en waardevol dat wij vrouwen samenkomen en een klankbord en een stimulans vinden voor wie wij zijn en waar wij voor staan. Zonder dat wij afgeleid worden door de bekende sexe-gerelateerde dynamiek en mogelijke misverstanden in de communicatie. met als gevolg een groter bereik naar de omgeving, omdat wij in verbinding met de vrouwen cirkel een dieper begrip en bewustzijn ontwikkelen over wie ik ben.

En dan nog is het een hele klus om in contact te blijven wanneer onze pijn plekken geraakt worden in de cirkel. Dat wat verborgen is, onze schaduwkant, komt aan het licht.  Kunnen we het ons permitteren om ons kwetsbaar te voelen zonder angst om gekwetst te worden? Dit is een veel besproken onderwerp in de cirkel. De ontdekking dat kwetsbaar zijn, raak-baar zijn niet gelijk is aan zwakte. Wat een bevrijding!

Edda van der Hoeven, november 2003, herziene versie januari 2018.

Een belangrijke bron van informatie en inspiratie is het interview met spiritueel leraar Vimala Thakar over de spirituele emancipatie van vrouwen onder de titel: "The Challenges of Emptiness". Auteur Shanti Adams, gepubliceerd in What is Enlightenment? Magazine (issue 10 fall/winter 1996).

* De illustratie is een collage die ik maakte over PhoolanDevi, India’s Bandit Queen, (en foto's)  die de strijd voerde van de godin Durga. 

This is what I wanted us to remember: 

Our freedom will only be real, 

the reality, when all the women in the world

 are liberated.